mısır – kahire – abbasiye kabristanı

Osmanlı şeyhülislamı. 22 Haziran 1869’de Tokat’ta doğdu. Öğrenimine memleketinde başladı. On yaşında iken hafızlığı bitirdi. İslami ilimleri Züniyezade Ahmed Efendi‘den okuyarak icazet aldı. Daha sonra Kayseri Medresesi’nde Divrikli Hacı Mehmed Emin Efendi’den okuyarak ilmini geliştirdi. Bir süre sonra istanbul’a gelerek, Huzur Dersleri mukarriri (Padişah’ın huzurunda bir konuyu etraflıca anlatan} Ahmed Asım Efendi ile Mehmed Atıf Efendi’nin öğrencisi oldu. Onlardan da ilim öğrenip icazet aldı. Sabri Efendi, Hocası Ahmed Asım Efendi’nin kızı Ulviye Manım’la evlenerek istanbul’a yerleşti.

Görev Yaptığı Yerler
1890’da yapılan ruus imtihanını kazanarak genç yaşta müderris oldu. Fatih Camii müderrisliğine tayin edildi. Burada elliden fazla talebeye icazet verdi. 1896’da Beşiktaş Asariye Camii imamlığına getirildi. Ve dördüncü rütbeden Osmani ve Mecidi ilim nişanlarını aldı. iki yıl sonra, II. Abdülhamid Han’ın Huzur Dersleri’ne en genç üye olarak iştirak etti. 1899-1904 yılları arasında Yıldız Sarayı Kütüphanesi’nde Hafız-ı Kütüb olarak görev yaptı. Bu sırada Köse Niyazi Efendi’den kıraat ilmi okudu. Medresetü’l-Vaizin’de tefsir, Medresetü’l-Mütahassisin ile Süleymaniye Medresesi’nde hadis müderrisliği yaptı ve Tedkik-i Müellefat-ı Şer’iyye’nin kurucuları arasında yer aldı. Cem’iyyet-i llmiyye-i İslamiyye’nin reisliğine seçildi. Ve bu cemiyetin çıkardığı Beyanü’l-hak adlı dergide başyazar sıfatıyla makaleler yazdı. Bir dönem de Silistre müftülüğü yaptı. Peyam-ı Sabah, ikdam, Yarın ve Alemdar gibi dergilerde ilmi yazılar kaleme aldı.

II. Müşrutiyet’in ilanından sonra, 1908’de Tokat mebusu olarak Meclis-i Meb’usan’a girdi. Bu arada Fatih Camii müderrisliği görevi de devam etti. 4 Mart 1919’da kurulan Damad Ferid Paşa hükümetinde şeyhülislamlık yaptı. 6 Haziran 1919’da Paris Konferansı’na giden Damad Ferid Paşa’nın yerine sadrazamlığa (başbakanlık) vekalet etti. Aynı yıl kabinenin düşmesi üzerine padişah tarafından Ayan Meclisi üyeliğine getirildi.

19 Şubat 1919’da kurulan Cem’iyyet-i Müderrisin’in reisliğini yaptı. Burada ikinci başkan olan İskilipli Mehmed Atıf ve Said Nursi hazretleri ile birlikte çalıştı. Yeniden teşkil edilen Damad Ferid Paşa kabinesinde Sabri Efendi, 1920’da tekrar şeyhülislamlığa getirildi. Ve Şura-yı Devlet reisliğine vekalet etti.

Cumhuriyetin ilanından sonra oğlu lbrahim’le birlikte 150’likler listesine alındı. 1922’de tutuklanacağı sırada ailesiyle birlikte İskenderiye’ye gitti. Oradan Kahire’ye geçti. 6 Şubat 1924’te dersiamlık maaşı kesildi. Haziran 1924’te vatandaşlıktan çıkarıldı.

Kahire’ye yerleşen Sabri Efendi, Ezher Üniversitesi’nde müderrislik yaptı. Türkçe ve Arapça çeşitli eserler yazdı. Üniversite’de verdiği dersler son derece faydalı oldu. Hicaz Emiri Şerif Hüseyin’in daveti üzerine Mekke’ye gidip beş ay kaldıktan sonra, ailesi iklim şartlarına intibak edemediğinden Mısır’a döndü.

Nisan 1927’de kayınpederinin memleketi olan Gümülcine’ye gidip beş yıl orada kaldıktan sonra 1932’de Kahireye döndü. Bu dönemde yazdığı eserler ve ilmi faaliyetleriyle Mısır’da yeni bir itibar kazandı. Alimlerden pek çok dost edindi. Evini bir okul haline getirdi. Mısır Evkaf Vezirliği bünyesinde kurulan Lecnetü’n-nühuz üyeliğine seçildi. Mısır veliahdı kendisini saraya davet edip iltifatta bulundu.

Batılılaşmanın etkisinde kalıp İslam dinini Batı düşüncesi ve değerine göre yorumlayan Mısır aydınlarının görüşlerini şiddetle eleştirdi. Devrin Arap tarihçisi Muhammed Abdullah Annan’ın Osmanlı Türkleri aleyhindeki asılsız iddialarına cevap vererek, ileri sürdüğü tezleri çürüttü. Hıristiyanlıkta olduğunun aksine, İslam’ın bilimle çatışmadığı fikrini ve kadınların belli şartlara göre örtünmesinin dini yükümlülük olduğunu ısrarla savundu.

Osmanlı Devleti’nin sona erişini, üst düzeyde görevli bir kişi olarak idrak eden ve Batı medeniyeti karşısında İslam medeniyetinin yıkılışını engellemek için· gayret gösteren Mustafa Sabri Efendi, hayatını bu düşüncesini gerçekleştirmeye yönelik ilmi, fikri ve siyasi mücadelelerle geçirmiştir. Bu amacı doğrultusunda, Müslümanlar arasında tartışma konusu olan problemlerin çözümüne katkı sağlamak için eserler yazmış, siyasi faaliyetlere girişmiş, İslam dünyasında hakim olan siyasi düzenleri tahlil ve tenkit etmiştir. Yahudilerle mason localarının tehlikeli sonuçlar doğuran faaliyetlerine dikkat çekmiştir.

Vefatı
Mustafa Sabri Efendi Kahire’de vefat etti (12 Mart 1954). Eşi daha önce rahmetli olmuştu. ölümüne basında çok geniş yer verilmişti. Cenazesine ilim ve siyaset adamlarının yanı sıra büyük bir kalabalık cemaat iştirak etti. Abbasiye kabristanına defnedildi. Yeri Cennet, makamı ali olsun! Amin. Şefaatlerine Cenab-ı Hakk nail buyursun! Amin, Amin.

Kaynak ; Yolumuzu Aydınlatanlar -1 , Yahya Kutluoğlu , İbb Yayınları