eskişehir – seyitgazi – doğançayır beldesi 

Danişmend Gazi’nin 1105 yılında vefat etmesinden sonra yerine en büyük oğlu olan Emir Melik Gazi geçer ve yaklaşık olarak otuz yıl hükümdarlık yapar. Danişmend Gazi’nin vefatından sonra hanedan üyeleri arasında taht kavgaları oluşur. Bunu fırsat bilen I. Kılıç Aslan Malatya’yı alır. Emir (Melik) Gazi, başlangıçta Anadolu Selçuklularına tâbi olur. Sultan Mesud’u nüfuzu altına alan ve ona karşı Atabey olarak davranan Emir Gazi; onunla birlikte Haçlılar, Bizanslılar ve Ermeniler gibi dış düşmanlara karşı ortak bir siyaset takip eder. Bu dönemde Anadolu Selçuklu-Danişmendli ilişkileri bu şekilde devam eder.

Emir Gazi’nin Bizanslılar, Haçlılar ve Ermenilere karşı yaptığı gazalar ve kazandığı zaferler sonucu Konya dışında Sakarya’dan Malatya’ya kadar Anadolu hâkimiyetini ele geçirmesi, huzur ve asayişi sağlayarak Anadolu’nun en nüfuzlu hükümdarı olması, Abbasi Halifesi ile Büyük Selçuklu Sultanı’nın da kulağına gitmiştir. Bunun üzerine 1134 yılında Abbasi Halifesi (1118- 1135) ve Büyük Selçuklu Sultanı Sancar, Emir Gazi’ye menşur, bayrak, davul, altın asa, tac gibi hâkimiyet alametlerini vermek ve “Melik” ünvanını tevcih ederek onu Kuzey Anadolu Hükümdarı ilan etmek için elçiler gönderirler. Ancak, onun ölümü üzerine bu hâkimiyet alametlerini yerine geçen oğlu Muhammed’e vererek onu “Melik” ilan ederler. Malatya’da vefat eden (1134) Emir Gazi’nin cenazesi, Kayseri’ye getirtilerek burada Pınarbaşı ilçesi Pazarören nahiyesinin Melik Gazi köyünde sağlığında yaptırdığı türbeye defnedilir.

Eskişehir ile olan bağlantısı nedeniyle bazı yerel kaynaklar ve söylenceler O’nun Seyitgazi nahiyesinin Arabviran Karyesiyle Çukur Ağıl Karyesi arasında bulunan bir toprak kale civarında vefat ederek (H 529, M/1134) defnedildiğini kaydeder. Malatya ile olan bağlantısı nedeniyle de Seyyid Battal Gazi’nin evladı; Seyyidetü’ş-Şerifetü’l-Aleviyye, Battal Gazi’nin kız kardeşi olup Malatya emiri Ömer b. Nu’man ile izdivacından olan Nâzırü’l-Cemal Hatun’un çocukları olduğu belirtilir. Bunların yanında diğer Melik Gazi Tekkeleri Kale Dağ yakınlarındaki Sarımsaklık’ta, Niksar’da bulunanla büyük bir ihtimalle, Danişmendoğullarının aynı adı taşıyan beyi (M 1106-13) ile de aynı kültürel bağlantılarla ilgilidir. Dolayısıyla Eskişehir’deki Melik Gazi adına izafe edilen tekke bir makam tekkedir. Türk ve İslam kültüründe kahramanlıklarıyla büyük izler bırakmış olan kimliklerden Melik Gazi’nin bu bölge içinde bu manada anıları hâlâ tazedir. Burada gömülü olmasa bile onun kutlu adı için bir tekkenin kurulmuş olması yöre insanının dini inançlarının köklerinin yanında millî benliğin oluşturulmasında da son derece önemli bir hareket noktasını oluşturur. Melikgazi ( Melekgazi ) Türbesi Seyitgazi ilçesi, Doğançayır köyündedir.

Mimari özelliklerine göre 14. yüzyıla tarihlenen yapı sağlam durumdadır. Doğançayır köyünün 3 km. güneydoğusunda tepe üzerinde yer alır. Çevresinde yapı kalıntıları ve devşirme malzemeler bulunmaktadır. Eski bir yapının kısmen temelleri üzerine oturtulmuşa benzeyen tek katlı yapı, doğu­ batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, sivri tonoz örtülüdür. Doğu cephe ekseninin kuzeyinde dikdörtgen biçimli bir kapı, kapının güneyinde kare biçimli bir pencere yer alır. Kapı ve pencere, üstlerinde yer alan sonradan doldurulmuş sivri kemer biçimli, açıklıkların içerisine sonradan oturtulmuşa benzemektedir. Güney cephe ekseninin iki yanında doğudakinin sonradan doldurulduğu sivri keıner alınlıklı dikdörtgen biçimli birer pencere yer alır. Yapının batı cephesi sağırdır. Kuzey cephe ekseninin batısında, sivri kemer alınlıklı dikdörtgen biçimli sonradan doldurulmuş bir pencere yer alır. Söz konusu pencere iç mekana dikdörtgen biçimli bir niş olarak yansır. Tüm duvarlarını bir sekinin dolandığı mekanın ortasında doğu batı doğrultusunda yerleştirilmiş sanduka yer alır. Güney duvar ekseninde dikdörtgen biçimli mihrap nişi bulunmaktadır.

Cephe düzenlemesi kapı ve pencere biçimleriyle içeriye yansır. Yapının sivri kemer profilli tonoz örtüsü, kuzey güney doğrultusunda atılmış, eş aralıklı dört duvar payesinin taşıdığı birer sivri kemerle takviye edilmiştir. Cephelerde düzenli teknikle moloz taş, pencere alınlık kemerleriyle tonozda, düz istif-şaşırtmalı teknikle tuğla, kapı-pencere söve ve lentolarıyla mihrap lentosunda devşirme malzeme, iç duvarlarda sıva kullanılmıştır. Mihrabın iki yanında ve doğudan batıya doğru dördüncü kemer kamında kartuşlar içerisine alınmış ayetlerle bitkisel bezemelerden oluşan kalem işi süslemeler yer alır.

Kaynak ; Eskişehir Zaviye ve Türbeleri , Anadolu üniversitesi, Prof Dr. Erdal Altınsapan – Doç. Dr. Canan Parla .
Eskişehir Mevlevihanesi , Kesit Yayınları , Dr. Hasan Hüseyin Adalıoğlu – Nizamettin Arslan