kayseri – melikgazi – Seyyid burhaneddin mezarlığı

Mutasavvıf, İslam Alimi ve düşünürü (Özbekistan /Tirmiz,1165 /1166 – Kayse­ri, 1244). Tam ismi Seyyid-i Sırdan Burhanu’l-Hak ve’d-Din Hüseyin Mu­hakkik Tirmizi’dir. İnsanların kalplerin­den geçen gizli sırları keşif yolu ile bildi­ğine inanıldığı için Horasan, Tirmiz, Buhara gibi şehirlerde kendisine “Seyyid-i Sırdan”(sırların efendisi) denil­di. Hakikatleri iyice araştırıp tetkik ettiği, ilimde taklidi bilgi düzeyini aşıp en üst dereceye ulaştığı için de “Muhakkık” (ha­kikati araştıran) unvanı verildi.

Döneminin dini ilimlerini tahsil etti ve kendisi şair olmasa da şiire karşı ilgi duy­du. Hakim Senai gibi sufi şairlerin şiirle­rine düşkündü. Ayrıca tıbbi bilgisine baş­ vurulan mümtaz bir kişiydi. İlim ve irfan tahsilinin önemli bölümünü Belh’te, Mevlana’nın babası Bahaeddin Veled‘in yanında tamamladı, hem zahir (müsbet) hem batın ilimleri tah­sil etti. Gençliğinin ilk çağlarında Bahaeddin Veled‘e intisap ederek ilk aşa­ mada kırk gün hizmetinde bulundu. Ta­savvufi kaynaklara göre velilik ve keşif adına elde ettiği her şeyi o kırk günlük hizmeti esnasında elde etti. Mürşidinin irşadıyla, birçok makam ve hallere erişti. Bahaeddin Veled’e intisap ettiği dönem­ de ağır nefis mücadeleleri geçirdi. Cezbe­li, dünyadan uzak ve manevi sarhoşluğu uyanıklığına galip bir dervişti.

Şeyhinin sohbet meclisindeki coşkunlu­ğu, bazen onu kendi kabına sığmaz hale getirince Şeyh Bahaeddin Veled,“Seyyid’i meclisten dışarı çıkarın da huzurumuz bozulmasın.” diye uyarmak zorunda kalırdı. Şeyhinin sesini işitince derhal cezbe halinden çıkar, ayakları yere basardı. Bahaeddin Veled’e mürid (bağlı) olduğu dönemde, yaşadığı cezbe hali sonucu on yılı aşkın bir süre tedirgin ve kararsız bir halde dolaştı. Bu kararsızlığına, eriştiği tecelli nurlarının çokluğu ve birbiri ardı­na gelen tasavvufi haller neden oldu. Çok ağır usullerle nefis mücadelesini sürdür­dü. Bu mücadele dönemi on iki yıl sürdü. Bunun ardından bir gün artık maksadın hasıl olduğuna, mücadeleyi bırakması gerektiğine dair ötelerden bir ses işitmesi üzerine dünyadan el etek çekmeyi bırak­tı.

Ders verdiği bağlılarına, benzer bir seyr ü süluk  metodu uy­guladı. Bu metot, öncelikle nefsin terbi­yesi için ağır bir el etek çekme evresi, ar­ dından da onların topluma hizmete yönlendirilmesinden ibaretti. Bu husus, talebesi Mevlana’nın da tasavvufi irşat metodunun umdelerinden birini oluştur­du.

Halkın kendisine olağanüstü nitelikler atfetmesini önlemek, kulluk ve insanlığın üstüne çıkarılabilecek kötü zanlarını gi­dermek için daima özen gösterdi, kera­metlerini gizli tutmaya ehemmiyet verdi. Hocası ve şeyhi Bahaeddin Veled’in Belh’ten göç etmesiyle, doğduğu şehir Tirmiz’e geçti ve orada yaşamaya başladı. Tirmiz’deyken Bahaeddin Veled’in H 18 Rebiulahir 628 (M 23 Şubat 1231) günü Konya’da vefatı üzerine etrafındakilere, “Şeyhim bu toprak aleminden temiz aleme göçtü.” diyerek ağladığı belirtilir. Hocası ve şeyhi için gıyabi cenaze namazı kıldı. Şeyhinin vefatından kırk gün geçtikten sonra gördüğü rüyadaki mane­vi işaret üzerine, Tirmiz’den Anadolu’ya göç etme kararı aldı. Birkaç yakın bağlı­sıyla yola çıkarak Anadolu’ya geldi. Kay­seri’ye uğradı ve Konya’ya geçti. Konya’ya geldiğinde Bahaeddin Veled’in ölümü üzerinden tam bir yıl geçmişti. Mevlana, o sıralar Larende (Karaman) şehrine git­mişti. Birkaç ay, Konya’daki Sincari Mes­cidi’nde inzivaya çekildi. Daha sonra iki dervişle Mevlana’ya bir mektup gönderdi ve ondan Konya’ya dönmesini istedi.

Mevlana’yı, zahiri ilimleri tahsil etmesi için Halep ve Şam’a gönderdi. Mevlana’nın ilim tahsili için Halep ve Şam’da bu­lunduğu süre zarfında Kayseri’de kaldı. Bu süre zarfında Mevlana da ailesini ve şeyhini ziyaret için ara sıra Kayseri ve Konya’ya geldi. 1237’den önceki dört ve­ ya yedi yılı kapsayan bu ilim tahsilinden sonra Mevlana’yı Kayseri’de karşıladı. Vezir Sahib Şemseddin İsfahani’nin Mevlana’yı kendi sarayında ağırlamak istemesi üzerine “Babanın adeti medre­sede konaklamaktır.” diyerek buna izin vermedi. Anadolu’ya geldikten sonra ha­yatının büyük bölümünü Kayseri’de ge­çirdi. Ancak bazı dönemler Mevlana’nın eğitimi için Konya’ya gitti, Konya’dan ayrıldığı dönemlerde tekrar Kayseri’ye döndü. Mevlana’ya tam dokuz yıl mürşit­lik yaptı. Mevlana’nın tasavvufi eğitim sürecinin pişme ve olgunlaşma aşaması­nın etkin yol göstericisi olarak Mevlana’nın seyr ü süluk anlayışının şekillenme­sinde önemli tesire sahiptir. Ancak kendisinin de bu süreçte Mevlana’dan çok şeyler aldığını, şu sözüyle belirtir: “Benim onun üzerinde hakkım vardır. Ama onun benim üzerimdeki hakkı be­nimkinin binlerce mislidir.” Mevlana’nın tasavvufi eğitim sürecinin tamamlandığı­nı görünce Mevlana’dan, Kayseri’ye te­melli dönmek için izin istedi. Seyyid Burhaneddin’in o zamanlar “Daru’l­ Fetih” denilen Kayseri’yi çok sevdiği, Ali Dağı’na çıkarak orada ibadet ve dua ettiği kaydedilmektedir.

Kaynaklar ondan “dönemin Kayseri’sin­ de etrafındaki insanlara rehberlik eden gönül kandili nurlu bir şeyh ve bilge” olarak söz eder. O dönemde Kayseri, Selçuklu Veziri Sahip Şemseddin İsfahani’nin yönetimi altındaydı. Kayseri ileri gelenlerinin onun sohbetlerine katıl­dığına, dönemin Kayseri valisi konu­mundaki Selçuklu Veziri Sahip Şemsed­din İsfahani’nin ona bağlandığına dair rivayetler, Kayseri’de Seyyid Burhaned­din’e gösterilen toplumsal yöneliş ve hür­ metin ipuçlarıdır.

Mevlevi kaynaklarından Sipehsalar Risalesi’nde, keramet ve güzel vasıflarının çok olduğu belirtilmektedir. Nefisle savaşmaya daima dikkat eden, müşahede sahibi bir veli, boş söz ve işlerle uğraşma­ma konusunda son derece titiz bir bilge olarak tanındı. Sohbetlerinde genelde tevhidin hakikati üzerinde durdu. Halvete (Allah’la baş başa kalmaya) büyük önem verdi, masivadan (Allah dışındaki her şeyden) uzaklaşmaya derin istek duydu. Sohbet­lerinde, ısrarla insanın melekleri bile ge­çebilecek potansiyele sahip olduğunu belirtti. İnsanın Allah’tan ayrı düştüğünü, ibadetlerin amacının da bu ayrılığı kaldır­mak ve vuslatı gerçekleştirmek olduğunu belirtti. Tüm ibadetler ona göre Allah’a vuslatın araçlarıdır. İnsanın kendi benli­ğinden sıyrılması gerektiği üzerinde önemle durdu. Ona göre her insanın za­ruri olarak bilmesi gereken husus, mari­fetullahtır. Nefsin terbiye ve tezkiyesinde dünyadan el etek çekmek ve orucun ehemmiyeti üzerinde önemle durdu. Aş­kı, saliki  hedefine ulaştıran en önemli rehber ve tasavvuf yolunu da bütünüyle aşk yolu olarak değerlendirdi. Onun tasavvuf görüşleri bu şekilde özetlenebilir.

Menakıbu’l-Arifin’de Kayseri’de bir ca­mide imamlık yaptığı nakledilir. Namaz esnasında yaşadığı tasavvufi bazı haller sebebiyle bir süre sonra imamlık göre­vinden ayrıldı. İslam Halifesi’nin elçisi sıfatıyla Bağdat’tan Anadolu’ya gelen dönemin meşhur şeyhi Şihabüddin Sühreverdi (ö. 632/M 1234) ile görüştü. Sühreverdi, Halife’nin elçisi sıfatıyla Kayseri’ye geldi­ğinde Vezir Şemseddin İsfahani, döne­min meşhur şeyhinin kendi şeyhiyle gö­rüşmesini çok arzuladı. Vezir aracılığıyla Şihabuddin Sühreverdi ile bir araya gel­diler. Ancak sohbet, bilinen iletişim yo­luyla gerçekleşmedi. Aktarılan rivayete göre Şihabuddin Sühreverdi, huzura gi­rince bir müddet toprak üzerinde karşı­lıklı oturdular. Daha sonra musafaha ederek ayrıldılar.

Bu olaydan sonra sevdiği şehirde bir müddet daha yaşadı ve ölüm vakti yakla­şınca yanındaki bağlısından sıcak su hazırlamasını istedi. Suyun ısıtıldığı söyle­nince, “Şimdi dışarı çık ve kapıyı da sıkıca kapat. Sonra git ve garip Seyyid dünyadan göçtü diye bir sala ver.” dedi. Hizmetçi dışarı çıktı ancak Seyyid Burha­neddin’in ne yapacağını merak ettiğin­den ibadethanenin kapısına eğilerek içe­riyi izlemeye koyuldu. Gördüklerini şöyle nakletti: “Seyyid Burhaneddin kalk­tı, hazırladığım sıcak su ile gusül abdesti aldı. Elbisesini giydi. Evin bir köşesinde kıvrıldı ve dudaklarından şu kelimeler döküldü: ‘Gökler temizdir ve feleklerde olanların hepsi temizdir. Temiz ruhlar hazırlanmışlar. Ey bana bir emanet veren hazır ve nazır Allah’ım! Lütfedip gel, bu emanetini benden al.’ Peşinden de Hz. İsmail’in kurban edilmek üzere Hz. İbrahim’in önüne yattığı esnada söyledi­ği,’İnşallah beni sabredenlerden bulur­sun.’ (Saffat, 37) ayetini ve ardındanda şu şiiri okudu:

‘Ey dost! Beni kabul et ve canımı al.
Beni mest edip her iki dünyadan al
götür. Gönlüm sensiz her ne ile rahat ediyorsa,
İçime bir ateş koy da onu yak!
Böylece canını teslim etti.”

Sahib Şemseddin’e ve ileri gelenlere ha­ber ulaşır ulaşmaz, Kayseri’nin bütün büyük ve küçükleri bir taziye adeti gereği başlarını açtılar. Hafızlar Kur’an okudu, şeyhler zikir yaptı, alimler de üzüntü içinde naaşını defnettiler. Yaklaşık 79 yaşında Hakk’a sefer etti. Defin işlemleri ile bizzat ilgilenen Vezir Sahip Şemseddin, peşinden geniş katı­lımlı matem törenleri tertip etti. Hatimler indirildi. Adı geçen vezir ona bir türbe yaptırdı. Ancak gördüğü bir rüya üzerine türbenin üzerini kapatmadı. Daha sonra­ ki asırlarda restorasyon geçiren türbe, Kayseri’de, kendi adı ile anılan mezarlık içindedir.

Ölümünün üzerinden kırk gün geçtikten sonra Sahip Şemseddin, bu ölümü Mevlana’ya bir mektupla bildirdi. Yakın müritleriyle birlikte Kayseri’ye gelen Mevlana, mürşidinin kabrini ziyaretten sonra yeniden bir matem töreni (urs) tertip ettirdi. Bütün kitapları Mevlana ve yanındakilere takdim edildi. Bunların içinden istediklerini aldılar. Hatıra olmak üzere birkaç risaleyi de Sahib Şemsed­din’e bırakarak Kayseri’den Konya’ya döndüler.

Hakkında bilgi veren en eski kaynaklar, Mevlana’nın oğlu Sultan Veled’in ibtidaname adlı mesnevisi, Sipebsalar’ın Risale’si ve Mevlana’nın torunu Çelebi Arifin müridi olan Ahmed Eflaki Dede‘nin Menakıbu’l-Arifin adlı eserleri ve ayrıca kendi sohbet ve sözlerinden derlenmiş olan Maarif adlı kitabıdır. Ha­ yatıyla ilgili bilgilere Mevlevi kaynakla­ rında Mevlana ile ilişkisi bakımından değinilir. Bu yüzden hayatının Mevlana ve ailesinden uzaktaki dönemi hakkında pek fazla bilgi yoktur.

Eseri
Maarif: Sözleri, sohbetleri ve müritleriy­le diyaloglarının yer aldığı bir eserdir. Eser, sohbetlerini dinleyen bağlıları tara­fından tutulan notların bir araya getirilip ona sunulması ile meydana gelmiştir. Aynı zamanda Makalat (sohbetler) diye isimlendirilmesi bu yüzdendir. Eserde ibadetlerin tasavvufi anlamları, ayet ve hadislerin tefsir ve tevilleri, tasavvufi kav­ramların ve seyr ü sülukun incelikleri kısa fakat mana bakımından zengin, özlü cümlelerle ifade edilmiştir.

Çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları mevcut olan Maarif, İranlı bilgin mer­hum Prof. Dr. Bediüzzaman Fürüzanfer tarafından Konya Mevlana Müzesi 2118 numarada kayıtlı eldeki en eski tarihli nüsha (H 5 Muharrem 687 tarihli) esas alınmak suretiyle diğer nüshalardaki farklılıklar da gösterilerek 1961 yılında İran’da bastırıldı (1340/1961). Daha son­raki yıllarda Maarifin iki farklı nüshası ortaya çıktı. Bu iki nüsha, Fürüzanfer’in esas aldığı nüshadan daha sonraki döne­me aittir: Birincisi Derviş Cezbi Mevlevi tarafından 1597 Şubatında (H 1005 Receb) istinsah edilen ve şu an F. N. Uzluk Kütüphanesinde bulunan 256 varaklık başka bir el yazmasında Baha Veled’e ait Maarif in iki versiyonunu, Bahaeddin Veled’e atfedilen iki kısa incelemeyi ve Burhaneddin’in 13 varaklık Maarifi’ni içermektedir. Burhaneddin’nin Maarifi’ni içeren ikinci yazma ise Konya Mevlana Müzesi 145 numarada kayıtlı olan ve M.1353 tarihli diğer bir el yazması içindedir. Bu nüshalardan haberdar olan ve onları gözden geçirerek Maarifi tekrar yayınlamak isteyen Bediüzzaman Fürüzanfer’in ömrü buna vefa etmedi.

Maarif’le birlikte iki surenin, Muham­med ve Fetih Surelerinin tefsiri de Seyyid Burbaneddin‘e atfen basılmıştır. Ancak bu tefsirlerin meşhur sufi Sülemi’nin (ö. 1021) Arapça tefsiri Hakaikul-Tefsir’i temel alarak oradan iktibaslar olduğu söylenebilir. Fünüzanfer, telif üslubun­dan müellifin Burhaneddin Muhakkık olduğunu söyleyerek bunları Maarifle birlikte bastırdı.

Maarif Arapça yazılan ayet-i kerimeler, hadis-i şerifler, bazı şiirler ve bazı kısım­lar hariç Farsça yazılmıştır. Şiire olan il­gisi nedeniyle, uygunluk arz eden yerler­ de, başta Hakim Senai, Ferıdüddin Attar ve Mevlana gibi sufi şairlerin şiirleriyle konuyu pekiştirmiştir. Eserde Kur’an-ı Kerim’den bazı ayetlerden, hadis-i şerif­lerden ve meşhur mutasavvıfların sözle­rinden iktibaslar yapılmıştır. Bediüzzaman Füruzanfer tarafından bas­tırılan Farsça Maarif, Türkçeye iki kez tercüme edildi. Tercümelerden birisi Ab­dülbaki Gölpınarlı’ya (1972), diğeri Ali Rıza Karabulut’a (1995) aittir.

Giriş kapısında yer alan Nazım Paşa’ya ait celi sülüs hatla yazılan kitabe Fart-ı adab ile gir zair-i mahlas ki budur Merkad-ı Muhterem-i Hazret-i Burhaneddin Çeşme-i irfanına kühl ister isen olmalısın Cebhe-say-i kadem-i Hazret-i Burhaneddin

Seyyid Burhaneddin Hazretleri’nin Türbe-i Şerifi 
Kayseri şehir merkezinde kendi adıyla anılan mezarlığın içerisinde bulunmakta­dır. Tarihi ve dini öneme sahip manevi şahsiyetlerin makamlarının onarım veya inşasına büyük önem veren II. Abdülha­mid Han, bu doğrultuda Kayseri’de Sey­yid Burhaneddin Türbesi’nin inşasını da desteklemiştir. Türbenin giriş kapısı üze­rinde yer alan ve Kayseri Mutasarrıfı Mehmed Nazım Paşa tarafından kaleme alınan kitabede inşa tarihi bulunmamak­la birlikte Türbenin içerisindeki kalem işi süsleme­ler orijinal olmayıp restorasyonlar sıra­sında yapılmıştır.
Başbakanlık Devlet Arşivlerinde yer alan belgelerden, türbenin inşa sürecini takip edebilmekteyiz. Tespit ettiğimiz belgeler içerisinde, en erken tarihlisi 25 Mart 1891 tarihini işaret etmektedir. Ankara Valisi Abidin Paşa tarafından yazılan belgede, Seyyid Burhaneddin’nin, Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin hocası olduğu, birçok kişi tarafından hürmetle ziyaret edildiği ve kabrinin üzerinin açık oldu­ğundan bahisle üzerine bir türbe inşa et­menin gerekliliği anlatılmaktadır.

Türbe­nin inşasının il müftüsü, ulema ve şehir mühendisinden oluşan bir komisyon ta­rafından yürütüleceği ve yapım maliyeti için 30.000 kuruş sarf olunacağı belirtil­mek suretiyle Mabeyn-i Hümayun’a arz olunmuştur. Bu talep 27 Şubat 1893 yılında­ da Mabeyn-i Hümayunda görüşülerek Evkaf-ı Hümayun Nezaretine havale edilmiştir. 25 Mart 1891’de başlanan, 1 Kasım 1894’de sona eren Seyyid Burhaneddin Türbesi’nin in­şası neredeyse dört yıllık bir süreci kap­samıştır. Seyyid Burhaneddin Türbesi’ manevi öneminin yanı sıra yapıldığı Batılılaşma Dönemi’nin sanat ve mimarlık özelliklerini taşıması bakımından da şe­hirdeki diğer türbe örneklerinden ayrılan güzel bir eserdir.

Seyyid Burhaneddin’in Türbesi içerisinde kubbe altında, büyükçe silindir şeklinde sandukası bulunmaktadır. Sandukanın başında, son Mevlevî şeyhlerinden, mezarı türbe avlusunda bulunan Kayserili Ahmet Remzi Dede’nin Seyyid hakkında yazmış olduğu, “Ayine-i Seyyid-i Sırdan” başlılıklı manzum methiyesi bulunmaktadır. Türbe girişinin solunda duvar dibindeki, Mevlevî kavuklu mezar taşlı mezarlardan duvar tarafından olanı, Kayseri Mevlevî şeyhi, 1251 yılında (Miladi 1835 yılında) vefat eden Süleyman Türabi (Konya Ereğlisin’de bulunan Aşık Türabi neslinden); onun yanındaki yine Mevlevî şeyhi olan oğlu 1282 yılında vefat eden (Miladi 1865 yılında) Ahmet Remzi Efendi’ye aittir. Ahmet Remzi Efendi’nin oğlu Süleyman Ataullah Efendi’nin mezarı türbe avlusunda olup 1322, Miladi 1904 yılında vefat etmiştir. Süleyman Ataullah Efendi’nin oğlu olan ve yine son Mevlevî şeyhlerinden, büyük şair ve yazar Ahmed Remzi Dede (Akyürek)’nin de mezarı, yukarıda bahsedildiği gibi Türbe bahçesindedir ve o da 1944 senesinde vefat etmiştir.

Kaynak ; Kayseri ve Çevresinde Ziyaret Yerleri , Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları
Kayseri Ansiklopedisi , Kayseri Valiliği
Kayseri’nin Manevi Mimarları , Muhsin İlyas Subaşı , Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
Kayseri İlmiye Tarihinde Meşhur Mutasavvıflar , Ali Rıza Karabulut , Seyyid Burhaneddin Vakfı
Kayseri Uleması , H. Mehmed Zeki Koçer