Niğde – Yenice Mahallesi, Dört Ayak sokak’taki Kemal Ümmi mescidi’nin batı tarafında
Kemal Ümmi (V. 1475) bazı kaynaklara göre Karaman’da bazı kaynaklara göre de Niğde’de doğmuştur. Karaman’da doğduğuna dair resimli Türk Edebiyatı Tarihi’nde, “Büyük İnsanlar” adlı eserde, Meydan Larousse’da kayıtlar vardır. Doğum tarihi bilinmemektedir. Kemal Ümmi’nin Niğde çevresinde yaşadığına dair en önemli delil, Niğde’nin Yenice Mahallesi’ndeki türbesi ve Niğde Müzesi’ndeki sicil kayıtlarıdır.Türbesinin Niğde’de bulunduğu hususunda bir ihtilaf yoktur.
Kemal Ümmi’nin Şeyh Cemal-i Halveti pirdaşlarından ve Muhammed Bahaeddin-i Erzincani’nin halifelerinden olduğu konusunda kaynaklar birleşmektedir. Kemal Ümmi’nin adına Karaman, Manisa, Mudurnu ve Niğde’de birer makam bulunması, onun Anadolu halkı tarafından çok sevildiğinin bir göstergesidir. Müridlerinden menakıbını yazan Aşık Ahmed , Kemal Ümmi’nin Bolu’da medfun bulunduğunu ve üç oğlu olduğunu bildirerek bunlardan Cemal ve Sinan ile alakalı hikayeler de anlatır.
Kemal Ümmi; şiirde muhteva yönünden Yunus takipçilerinden olmuş, XV . Yüzyılda aruz vezniyle; kaside, gazel, mesnevi gibi klasik nazım şekilleri ile tasavvufi şiirler söylemiş, tekke şiirlerinde kendinden sonrakilere örnek teşkil etmiş şöhretli bir şahsiyettir. Onun hayatı da tıpkı Yunus Emre’de olduğu gibi menkıbelerle süslüdür.
Kemal Ümmi, şiirlerinde sade bir Türkçe kullanmış, aruz vezniyle yazmış olmasına rağmen halkın dilinden uzaklaşmamış usta bir şairdir. Özellikle ilahi tarzında oldukça başarılı olmuş ve şöhreti Anadolu sınırlarını aşmış Kırım, Kazan, Taşkent ve Özbek Türkleri arasında da tanınmıştır. Divan’ının, dil açısından Türk dili tarihine çok önemli belgeler kazandıracağı söylenebilir. Mehmet Fuat Köprülü’nün XV. Yüzyıl şairleri arasında ona özel bir önem vermesinin bir sebebi de budur. Divan’ında dünyanın faniliğine, Allah sevgisine, nimetlerine, iyi ahlak ve ibadete dair yazdığı nasihat şiirlerinin sayısı bir hayli fazladır. Ayrıca Divan’da münacat, naat, kaside, gazel, mesnevi ve ilahilerden müteşekkil nazım türleri ve 2371 beyit bulunmaktadır. Divan’ın pek çok yazma nüshası, Kırk Armağan adlı didaktik bir eseri Risale-i Vefat ve Risale-i İman isimli eserleri de vardır
Türbe düzgün kesme taştan inşa edilmiştir. Kare planlı, tek kubbeli olup içerisinde iki mezar vardır. Küçük köşe eyvanlarına kadar iç kısmının orijinalliği sıva ve badana ile tamamen kaybolmuştur. Yalnızca köşe eyvanları ve kubbe orijinalliğini korumuştur. Dıştan ise türbede duvarlar zaman zaman kubbe ise tamamen restore edilmiştir. Kare planlı gövde dıştan sekizgene dönüşen kaide ile kubbeye birleşmektedir. Türbeye sonradan doğu duvarına bitişik olarak bir mescit inşa edilmiştir. Yapım tarihi hususunda bir belge temin edilememişse de inşa tekniği ve kullanılan malzeme bakımından Rahmaniye Camii (1747) ve Dörtayak (Künkbaşı) Camii’ne (1764-65) benzerliğinden dolayı XVIII. Yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiş olmalıdır.
