Ümmi Kemal hazretlerinin kabri ; Bolu Merkeze 40 km uzaklıktaki Işıklar (tekke) köyünde camii yanında
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Asıl adı İsmail olup tahsil görmeden yetiştiği için şiirlerinde ”Ümmi Kemal” mahlasını kullanmıştır. Şeyh Mehmed Bedreddin’in dervişlerinden ve Cemal-i Halveti’nin tekke arkadaşlarından olduğu rivayet edilir. Bazı metinlerde Kemal Bey olarak da zikredilen şairin mensuplarına Kemaliler denir. Divanındaki bir şiirinden Halveti tarikatına mensubiyeti ve şeyhinin Ubeydullah Hamid olduğu öğrenilmektedir. Bir rivayete göre bu kişi Somuncu Baba , bir diğer rivayete göre de Somuncu Baba’nın da şeyhi olan Şeyh Alaeddin Ali Erdebilidir.
Müridlerinden menakıbını yazan Aşık Ahmed ; Ümmi Kemal hazretlerinin ,Horasan’dan geldiğini söyler . Anadolu’ya gelince Bolu çevresindeki Aladağ ve Bozarmut civarında yaşamış. Bolu halkını irşada çalışmış. Hacı Bayram-ı Veli’nin sevgi ve ilgisine mazhar olmuştur. Aşık Ahmed, Kemal Ümmi’nin Bolu’da medfun bulunduğunu ve üç oğlu olduğunu bildirerek bunlardan Cemal ve Sinan ile alakah hikayeler de anlatmıştır.
Çok önemli bir şair olan Kemal Ümmi hazretleri ; şiirlerinde Sünni akidenin dışına çıkmayan Kemal Ümmi’nin manzumelerini iki grupta toplamak mümkündür. Birinci grupta tevhid, münacat ve na’tlar. ikinci grupta ise nutuk tarzı dini ve tasavvufi telkinlerde bulunan şiirler yer alır. İkinci gruptaki şiirlerde temel düşünce mutlak yaratıcıya kavuşmaktır. Bunun yolu olarak da “ölümden önce ölmek” prensibi gösterilir. Kemal Ümmi’nin şiirlerindeki dil ve ifade tarzında da yine bu iki grup şiirine göre farklılık vardır. Birincilerde Arapça ve Farsça sözlerle yüklü ağır bir dil kullanılmışken ikinci grup manzumelerde Türkçe kelimeler ve sade bir söyleyiş hakimdir. Onun bazı beyitleri hikmetler ve özdeyişler , bazıları da nazma çekilmiş atasözü halindedir.
Ümmi Kemal Hazretlerinin eserleri
1. Divan : Çeşitli kütüphanelerde yirmi yedi yazması tesbit edilen divan nüshalarından on dokuzu bir makalede tanıtılmıştır. Camiu’n-nezair ve Camiu’l-meani gibi şiir mecmualarında da çok sayıda şiiri yer alan Kemal Ümmi’nin muhteviyatça en zengin divan nüshasında yedisi mesnevi olmak üzere 140 şiiri bulunmaktadır. Divandaki yedi tevhidle biri 161 beyitlik bir mesnevisi diğeri on sekiz dörtlükten oluşan iki münikatı üzerinde Ahmet Tanpınar tarafından bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır .
2. Kırk Armağan :Bazı divan nüshalarında yer aldığı gibi müstakil nüshası da bulunan eser yaklaşık 200 beyitlik bir mesnevi olup ölüm hakkındaki bir hadisin şerhinden ibarettir. Abdülka- dir Karahan bunu kırk hadis tercümesi olarak tanıtmıştır Vasfi Mahir Kocatürk şairin bu eserini ömrü- nün sonlarına doğru yazdığım söyler. Menziller halinde kaleme alınan mesnevide ölüme hazırlanan saliklierin sahip olması gereken özellikler on menzilde dört armağandan meydana geldiği için kitap Kırk Armağan adını almıştır.
3. Risale-i Vefat. Ölmek üzere olan bir kişinin son anları ile mezardaki hallerini anlatan ve ameli salih tavsiyesiyle sona eren bu küçük mesnevi Kırk Armağan’ı tamamlar niteliktedir. Bilinen yegane nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır
4. Risale-i iman. İman ve ibadete ait çeşitli hususları konu alan bu küçük mensur risalenin bilinen tek nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki bir mecmuanın içindedir. Eserde başta namaz olmak üzere ibadetlerin ihlasla yapılmasının faydaları anlatılmakta. ahirete imanla gitmek için bunların önemli olduğu vurgulanmaktadır.
Kaynak ;Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
