İstanbul – Aziz Mahmud Hüdai camii haziresinde

1861’de Bursa’da doğan Mehmed Tahir Bursa belediye katibi Rifat Bey’in oğludur. Tahsiline büyük babasının ailece yerleştiği Bursa’da başladı. Mülkiye Rüşdiyesi’ni bitirince 1875’te Bursa Askerî İdâdisi’ne verildi. Rüşdiyede okurken ayrıca Haraççıoğlu Medresesine devam ederek Niğdeli Hoca Ali Efendi’den hususî dersler aldı. Mehmed Tahir’in edebî ve tarihî kültür kazanmasında, tasavvuf, tarih ve edebiyatla uğraştığı gibi bir divançe teşkil edecek kadar da şiirleri bulunan babasının önemli tesiri olmuştur.

Bursalı Tahir bu yıllarda tasavvufa merak sarmaya başlamış, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye gönül bağlamıştı. 1880 Eylülünde Harbiye’ye giren Mehmed Tahir, Harbiye yıllarında İbnü’l-Arabî ve tasavvuf sevgisi daha da artmış, Cuma tatillerinde İstanbul tekkelerini dolaşır ve kendisine bir mürşid ararken Tıbyânü vesâili’l-Hakâik müellifi Harîrîzâde’yi tanıyarak onun temsil ettiği Melâmiliği seçmişti. Ancak vefatı nedeniyle mürşidiyle münasebeti iki yıl sürdü. 1883 yılında Manastır Askerî Rüşdiyesi coğrafya hocalığına tayin edilen Mehmed Tahir, Melâmilik yolundaki faaliyet ve temasları ile çevreye kendisini tanıtmıştı.

Harîrîzâde’nin vefatından sonra Manastır’a gelişinin ilk yıllarında mürşidinin şeyhi Muhammed Nûru’l-Arabî’yi Usturumca’da ziyaret ederek ona biat etti. İki yıl sonra ondan icazet aldı. Şeyhinin vefatı sırasında bölgede Melâmiliğin önde gelen bir siması idi. Manastır’da bulunduğu yıllarda geçmişteki mutasavvıflardan başlayıp şair ve âlimleri de içine alan biyografi ve bibliyografya çalışmalarına başlayan Bursalı Tahir, kendisini ileride meydana getireceği büyük eseri Osmanlı Müellifleri’ne götüren ilk adımını risâle ve kitapçıklarla bir bir ortaya koymaya başlamıştı. Risâle çapında kitapçıklar çıkarmasının yanı sıra araştırmalarını Sırât-ı Müstakim, Sebîlürreşâd, Cerîde-i Sûfiyye gibi çeşitli mecmualarda yayımlamıştır.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakki Partisi’nden bir dönem Bursa milletvekilliği yapan Bursalı Tahir, hayatını Türklüğün ilim, fikir ve sanatta yetiştirdiklerini araştırıp tanıtmaya adamış ve bir devir kendisini “Türklerin en büyük kitâbiyât âlimi”, “Osmanlılar’ın yegâne kitâbiyât mütehassısı” diye yüceltmiştir. İlim dünyasına başta biyografi ve bibliyografya olmak üzere pek çok eser kazandırmış velûd bir yazardır.

Bu sahada yazılan eserleri şunlardır:
1. Osmanlı Müellifleri I,II,III (İstanbul 1924)
2. Türklerin İlim ve Fünûna Hizmetleri (İstanbul 1314)
3. Terceme-i Hâl ve Fezâil-i Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî (İstanbul 1316)
4. Hacı Bayrâm-ı Velî (İstanbul 1925)
5. Kibâr-ı Meşâyih ve Ulemâdan On İki Zâtın Terâcim-i Ahvâli (İstanbul 1316)
6. Meşâyih-i Osmâniyye’den Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli (İstanbul 1318)
7. Ulemâ-yı Osmâniyye’den Altı Zâtın Terceme-i Hâli (İstanbul 1321)
8. Müverrihîn-i Osmâniyye’den Âlî ve Kâtib Çelebî’nin Terceme-i Halleri (Selânik 1322)
9. Kâtib Çelebi (İstanbul 1331).
10. Aydın Vilâyetine Mensub Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli (İzmir 1324)
11. Delîlü’t-tefâsir. İlm-i Tefsîr ve Müfredât-ı Kur’ân’a Dâir Ma’lumât-ı İcmâliyye (İstanbul 1324)
12. Ahlâk Kitaplarımız (İstanbul 1325)
13. Müntehabât-ı Mesâri’ ve Ebyât (İstanbul 1328)
14. Nazar-ı İslam’da Fakr (İstanbul 1330)
15. Mevlânâ eş-Şeyh İsmail Hakkı el-Celvetî (Kuddise Sırruhû) Hazretlerinin Muhtasaran Terceme-i Halleriyle Matbû ve Gayr-i Matbû Âsârını Hâvî Risâledir (İstanbul 1329)
16. Siyâsete Müteallik Âsâr-ı İslâmiyye (İstanbul 1332)
17. Menâkıb-ı Harb (İstanbul 1333)
18. İdâre-i Osmâniyye Zamânında Yetişen Kırım Müellifleri (İstanbul 1335)
Basılmamış Eserleri:
1. Menâkıb-ı Şeyh Hâce Muhammed Nûru’l-Arabî ve Beyân-ı Melâmet ve Ahvâl-i Melâmiyye (Konya Mevlânâ Müzesi, Sıdkı Hüseyin Dede Kitapları, nr. 1067)
2. Manastır’a Mensûb Meşâyih, Ulemâ ve Şuarânın Terâcim-i Ahvâli
3. Mecmûa-i Tâhir
4. Hasaneyn Hakkında Şeref-vârid Olan Ehâdîs-i Şerîfe ve Tercümeleri
5. Fezâil-i İmâm-ı Ali Hakkında Şeref-vârid Olan Ehâdîs-i Şerîfe ve Tercümeleri
6. İmâm Suyûtî’nin el-Ehâdisü’ş-Şerîfe fi’s-Saltanati’l-Münîfe risâlesinin tercümesi.
7. Mecmûa-i Durûb-i Emsâl-i Arabiyye ve Fârisiyye

Melâmilikte şeyhlik derecesine yükselen Mehmed Tahir, Melâmî çevrelerde manevi nüfuzunu hayatı boyunca korumuştur. Zeynep Kâmil Hastanesi’nde tedavi altında iken 28 Ekim 1925’te vefat etmiş ve ertesi gün ikindi namazından sonra Üsküdar’da Azîz Mahmud Hüdâyî Dergâhı haziresinde toprağa verilmiştir. İlim çevreleri tarafından terkedilip son zamanlarda kendi köşesinde unutulmuş bir adam gibi yaşayan ve birkaç ilan şeklindeki haber dışında günün gazetelerinde ölüm haberine yer bile verilmeyen Bursalı Tahir’in mezarı taşsız kalmıştır.

Kaynak ; Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler , Mustafa Kara , Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları , 2012